Više od pola veka, u Srbiji se 7. jul slavio kao Dan ustanka naroda Srbije protiv okupacije nacističke Nemačke u Drugom svetskom ratu. Tog dana 1941. godine, jugoslovenski komunista Žikica Jovanović Španac je u Beloj Crkvi kod Krupnja opalio prvu ustaničku pušku i ubio dva žandarma na seoskom vašaru.
Ustanička puška na Ivanjdan
Od početka dvehiljaditih, može se čuti i stav da taj događaj nije razlog za ponos „jer je Srbin pucao na Srbina“, a dvojica žandarma sudski su rehabilitovana.
Na crkveni praznik Ivanjdan 1941. godine u Beloj Crkvi održan je tradicionalni seoski vašar, a Srbija je već bila pod nemačkom okupacijom i narod se mahom brzo i razišao.
Tokom popodneva, u selo su došli naoružani partizani Rađevačke čete Valjevskog partizanskog odreda da održe govore protiv nacista. Predvodili su ih Valjevci, dobrovoljac Španskog građanskog rata Žikica Jovanović i lekar Miloš Miša Pantić.
Kada je policijska patrola pokušala da rasturi ovaj skup, Jovanović je pucao i ubio dva žandarma. Kafana ispred koje se sve dogodilo postala je muzej i u njoj se nalazi stalna postavka posvećena 7. julu 1941. godine i oružanoj akciji partizana.
Iako se decenijama govorilo o „prvoj ustaničkoj puški“, Žikica je, u stvari, koristio pištolj, nosio je dva pištolja na bokovima, kao i svi komesari iz španskog rata.
Pošto se više ne slavi kao državni praznik, ovaj datum danas obeležavaju uglavnom predstavnici Saveza udruženja boraca narodnoslobodilačkog rata Srbije (SUBNOR), Socijalističke partije Srbije i lokalnih vlasti.
Ko su bili partizani Žikica Jovanović i doktor Miša Pantić
Osim što su bili zajedno u akciji 7. jula, obojica su bili predratni komunisti i obojica su poginuli su u borbama sa četnicima tokom 1942. godine. Španac je tada imao svega 27 godina, a za narodnog heroja proglašen je 6. jula 1945. godine.
Žikica Jovanović je rođen je u Valjevu 1914. godine, po završetku srednje škole upisao je studije jugoslovenske književnosti na Filozofskom fakultetu u Beogradu. U to vreme radio je kao novinar Politike, odakle je izbačen 1936. godine. U 21. godini priključio se tada ilegalnoj Komunističkoj partiji Jugoslavije, a već sledeće godine je, kao dobrovoljac, otišao da se pridruži borcima u Španskom građanskom ratu – otud nadimak Španac. Vratio se u Jugoslaviju pre izbijanja rata i učestvovao u demonstracijama protiv potpisivanja Trojnog pakta.
Miša Pantić
Doktor Miša Pantić je diplomirao na Medicinskom fakultetu u Beogradu, a specijalizaciju završio u Francuskoj. Po povratku 1930-tih se zaposlio se u Valjevu i ubrzo stekao nadimak „narodni lekar“, jer nije uzimao novac za lečenje siromašnih. Odmah po izbijanju rata se prijavio kao dobrovoljac u Jugoslovensku kraljevsku vojsku, da bi se posle kapitulacije pridružio partizanima. Medicinska škola u Valjevu i jedna od centralnih gradskih ulica i danas nose njegovo ime.
Rehabilitacija žandarma 2008. godine
Dvojica žandarma koje je ubio Žikica Jovanović Španac, Bogdan Lončar i Milenko Braković, su odlukom Okružnog suda u Šapcu 2008. godine rehabilitovani.
U rešenju suda istaknuto je da je utvrđeno kako su žandarmi „lišeni života bez odluke suda i bez sprovedenog postupka, iz ideološko-političkih razloga, kao žrtve progona i nasilja, od strane pripadnika partizanskog pokreta, čime je povređeno njihovo pravo na život”, pisala je Politika.
