Olujni vetar oborio spomenik Todoru Milovanoviću, predsedniku Opštine Niša u četiri mandata i narodnom poslaniku

Nevreme praćeno olujnim vetrom  19. jula oborillo je jedno od najvećih stabala na Starom groblju “Gorica” u Nišu. Stablo se prelomilo u najdebljem delu i prilikom pada oborilo spomenik Todora Milovanovića koji je zaštićen zakonom 7. aprila 1952. godine. Nije poznat stepen oštećenja jer se oboreni deo spomenika nalazi u gustoj krošnji.

Milovanović, Todor (Niš, 1850 – Niš, 1912), bio je nacionalni borac za oslobođenje Niša od Turaka 1874–1877, i predsednik Opštine varoši Niša u 4 mandata, 1894, 1896–1900, 1901–1903, 1905–1908, poslanik Narodne skupštine Кraljevine Srbije 1897–1899, utemeljivač modernog Niša (Niš, 1850 – Niš, 1912)

Rođen je 1850. u Nišu u trgovačkoj porodici. Osnovnu školu završio je u Nišu kod čuvenog učitelja Atanasija Petrovića, učitelja Tase, a Bogosloviju u Beogradu 1874. Posle školovanja se vratio u Niš i radio kao učitelj od 1874. U isto vreme aktivno je radio na pripremi građana za nacionalno oslobođenje od Turaka. Postao je jedan od osnivača tajne nacionalno-oslobodilačke organizacije. Ova organizacija pod nazivom Кomitet imala je za cilj oslobođenje od Turaka. U vreme srpsko-turskih oslobodilačkih ratova 1876–1877. za oslobođenje juga Srbije, Milovanović je učestovao u odredu dobrovoljaca koji je predvodio Nikola Кole Rašić.

Posle oslobođenja Niša od Turaka, radio je u niškoj opštini ili sreskoj administraciji, najpre kao pisar a potom kao rukovodilac odeljenja i opštinski odbornik. Bio je predsednik Opštine varoši Niša četiri puta: 1894, 1896–1899, 1901–1903 i 1905–1908. Prvi put je izabran za predsednika opštine 24. marta 1894. i bio do 31. maja 1894, kada je dužnost predao novopostavljenom upravniku grada Niša Đorđu A. Genčiću. Drugi put je februara 1896. preuzeo dužnost od Đorđa Genčića, a na opštinskim izborima oktobra 1897. izabran je za predsednika i na ovoj dužnosti ostao do 21. avgusta 1899, kada je smenjen a za predsednika postavljen Vićentije Bešević. Treći put je bio predsednik opštine od jula 1901. do maja 1903. Četvrti put je postao predsednik 1905, pobedivši na opštinskim izborima, i upravljao je gradom do 1908. Za poslanika narodne skupštine u periodu od 1897. do 1899. bio je postavljen ukazom kralja Aleksandra Obrenovića.

Upamćen je kao utemeljivač modernog Niša. U vreme njegovih mandata predsednika opštine izgrađeni su mnogi značajni objekti i usvojen je Generalni regulacioni plan grada Niša koji je izradio M. J. Andonović, odobren za upotrebu odlukom Ministarstva građevina 17. juna 1907. Po ovom planu grad je građen sve do polovine tridesetih godina XX veka.

Najveće zasluge za Niš i njegov razvoj ostvario je u akcijama oko izgradnje hidrocentrale na Nišavi. Od donošenja odluke o građenju hidrocentrale početkom 1898. do puštanja u pogon bilo je potrebno više od jedne decenije rada i velikih ulaganja. Hidrocentrala Sveta Petka puštena je u rad 21. septembra 1908.

Izgrađen je i dalekovod do Niša, montirane trafostanice, postavljeni su visokonaponski vodovi, niskonaponska mreža i ulična rasveta. Posle prve velike poplave Niša, zabeležene 23. maja 1897, predsednik opštine Todor Milovanović podigao je prvi odbrambeni bedem na Nišavi.

Doprineo je i izgradnji bolničkih objekata u Nišu. Izgrađen je 1900. prvi Pasterov zavod na Balkanu i počela proizvodnja vakcina protiv besnila, a 1908. i prvi veliki objekat kompleksa građanske bolnice.

Vojnu reorganizaciju, započetu 1897. dolaskom kralja Milana za komandanta srpske vojske, Milovanović je iskoristio za izgradnju velelepne zgrade Inženjerijske kasarne u Nišu, kojoj su kamen temeljac 10. juna 1899. postavili kralj Milan i kralj Aleksandar, a zgrada je završena 1900. Godine 1902.

Opština Niš je donela program obeležavanja godišnjice smrti kralja Milana. Tim povodom pokrenuta je ideja, čiji je inicijator bio Todor Milovanović, o podizanju spomenika kralju Milanu, oslobodiocu i prvom počasnom građaninu Niša. Spomenik oslobodiocima Niša podignut je 1937. Godine 1909. i 1910. osnovao je dve komisije koje su zaključile da u Niš treba uvesti tramvajski saobraćaj, što je ostvareno tek u maju 1929.

Umro je 1912. i sahranjen je na groblju pod Goricom u Nišu uz velike počasti.

Miroslav Veličković, istraživač Starog groblja “Gorica” u Nišu