Pre četvrt veka ponovo je oživeo Manastir Uvac, nekada poznat pod imenom Manastir Janja. Postoji puno priča o nastanku ali i istorijskih podataka o njegovom razvoju, kasnije obnovi – sve to danas istorijat je prelepog Manastira koji rado obilaze turisti ali i verni ljudi koji su gosti opštine Čajetina, i radi su videti jednu od crkava Eparhije žičke. Manastir Uvac je nepokretno kulturno dobro i spomenik kulture koji zavređuje posebnu pažnju.
Manastir Uvac se nalazi u selu Stublo, zaseok Uvac pokraj reke koja nosi isto ime, na mestu gde se spajaju opštine Čajetina i Priboj.
Manastir se nalazi u divnom okruženju gde je priroda svojom lepotom pokazala svu svoju jačinu i važnost. Posebno u jesen kada priroda ima najlepši kolorit, lepo je obići ovaj manastir koji grli božansven okoliš.
Na arheološkom lokalitetu 1994. godine su otkrivene i otkopane zidine male crkve. Manastirski kompleks Uvac svedočanstvo je o postojanju jednog velikog duhovnog centra u ovom kraju. Još uvek se ne zna ko je ktitor manastira, koliko je puta rušen i obnavljan. Po nekim predanjima, koje je nemoguće dokazati ili opovrgnuti, ovaj manastir je u narodu postao poznat kao crkva Janja. Na stranicama jedne crkvene knjige iz 1622. godine, saznajemo da je Hram posvećen Rođenju Presvete Bogorodice.
ISTORIJAT
Manastir Uvac dočarava srednjovekovni život u ovoj staro-vlaškoj oblasti, on je dugo ostao redak primer kulturne i civilizacijske zatvorenosti u prošlosti.
Nestajanje manastirskog kompleksa Uvac, poslednjih godina XVII veka, je primer umiranja celog sela i okoline, tako pust skoro da je život ovde potupno zamreo. Ljudi koji su se ovde doselili, verovatno posle više decenija, nisu imali gotovo nikakva ili samo delimična saznanja o prethodnom stanovništvu o njihovim stradanjima i iseljavanjima. Manastir Uvac upravo ovi doseljenici zatekli su u ruševinama, a pojavile su se i različite priče o životu, usponu i razaranju ovog svetilišta.Stanovnici Uvca iz prve polovine XIX veka no predanju navodno bili “čivčije” Janjinog manastira. Mala crkva u srednjem toku reke Uvca, ispod zlatiborskih padina, podignuta je verovatno u prvim decenijama XV veka. Po svemu sudeći, sagradio ju je neki lokalni vlastelin za potrebe okolnog stočarskog naselja i njegovih žitelja.
Arheološki i konzervatorski radovi 1994. i 1995. godine otkrili su oštećenja i fragmente paljevine u sloju prvobitne male crkve. Crkva manastira Uvac doživela je kasnije još dve značajnije obnove iako bila paljena i razarana. Poslednje rušenje bilo je krajem XVII veka kada je manastir Uvac obrisan sa spiska pojućih svetilišta punih tri stotine godina.
Radovi na manastirskim objektima na Uvcu u periodu 1994-1997. godine, potvrdili su veliko proširenje crkve posvećene Rođenju Bogorodičinom, kao i gradnju pomoćnih prostorija, konaka i monaških ćelija.
Obnova manastira Uvca u našem vremenu tačnije u poslednjim godinama XX veka, u novim tehničko-tehnološkim uslovima, nije mogla dati takve rezultate u svim graditeljskim segmentima, posebno u sečenju i obradi teških kamenih ploča istog ili sličnog kvaliteta.
Manastir Uvac i gotovo svi banjski metosi – Kratovo, Dubrava, manastir Dubnica, crkva Janja u selu Rutošima, Sv. Georgije u Mažićima – ostali su u ruševinama više od tri veka. Veći broj više nikada nije obnavljan. Staro sedište Dabrobosanske mitropolije, Banja kod Priboja, bilo je pusto do druge polovine XIX veka, kada je uz pomoć naroda čitavog kraja, i uz angažovanje sveštenika i kasnijeg monaha Dionisija Popovića, manastir delimično obnovljen.
OBNOVA
Krajem marta 1994. godine, ekipa Narodnog muzeja iz Užica s nekoliko stručnjaka službe Zaštite spomenika iz Beograda i Priboja bila je prvi put na neobičnom lokalitetu manastira Uvca. Oprema je transportovana vojnim helikopterom, koji se jedini i mogao spustiti u taj predeo. Na Malu Gospojinu 1995. godine ponovo je oživeo manastir, posle dva i po veka. Istog dana obavljeno je malo osvećenje crkve i služena sveta arhijerejska liturgija. Liturgiju je služio Njegovo Preosveštenstvo episkop žički Gospodin Stefan, uz sasluženje sveštenstva namesništva užičkog.
Krajem 1998. godine, preciznije 21. septembra, na praznik Rođenja Bogorodice, manastir Uvac predat je Srpskoj pravoslavnoj crkvi, s velikim stepenom završenih radova u odnosu na stanje pre poslednjeg razaranja, tačno pre tri stotine godina.
Jedini svedok njegovog uspona, trajanja i usuda bila je stara vinova loza, davno posađena na istočnoj strani manastirske crkve. Ona je vekovima opasivala čitavu portu postajući vremenom divlja, padajući na zemlju i hvatajući vrhove grana okolnog drveća. Vinova loza s Uvca jeste i simbol svekolikog trajanja, života i neuništivosti.
Zahvaljujući istraživanjima i radu Narodnog muzeja iz Užica, uređen je Manastir Uvac, sagrađeni su i osveštani crkva i konak, a ceo kompleks je stavljen pod zaštitu države.
Tekst je deo projekta „Skriveni duhovni biseri – MANASTIRI I CRKVE OPŠTINE ČAJETINA“ koji je odobren na konkursu za sufinansiranje projekata proizvodnje medijskih sadržaja iz oblasti javnog informisanja na teritoriji Opštine Čajetina u 2021. godini.
