Aleja zaboravljenih velikana na Starom groblju u Nišu (FOTO)

Nišlija Miroslav Veličković je istraživanjem niškog Starag groblja došao do imena 379 vojnika i ratnika koji ovde imaju spomenike, mnogi od njih su nosioci najviših odlikovanja Srbije za vojne zasluge i hrabrost, a tridesetpetorica su pripadnici i legendarnog Gvozdenog puka. Rezultate tih istraživanja objavio je u knjizi “Spomenici vojnika i ratnika na Starom groblju u Nišu” koja će biti promovisana u četvrtak, 3. marta u 18 sati u Velikoj sali Univerziteta u Nišu.

Već dugo na njihovim grobovima nema cveća, spomenici obrasli u bršljen i trnje prkose vremenu, baš kako su nekad sahranjeni junaci prkosili neprijatelju.

Na ideju da otrgne od zaborava vojnike i ratnike sa Starog groblja, Miroslav Veličković došao je pre godinu dana i po dana. Projektom je, preko udruženja stvaralaca Niša “Car Konstantin”, dobio sredstva od Grada Niša da istraži spomenike iz vremena oba Balkanska i Velikog rata. U toku rada proširio je istraživanje, pa su u njegovu knjigu “Spomenici vojnika i ratnika na Starom groblju u Nišu”, ušli svi oficiri i vojnici kojima su podignuti spomenici tokom 19. i 20 veka.

” Na Starom groblju sam bio tačno 87  puta za 79 dana. Snimio sam 6710 fotografija  i istražio 339 spomenika vojnika i ratnika, sa 379 imena”, kaže Veličković za Srbija vesti.

Tokom ovog istraživanja došao je do podataka koji nisu dovoljno poznati javnosti, a sistematizovao ih je u svojoj knjizi.

Među sahranjenima je 25 nosilaca Karađorđeve zvezde sa mačevima, 40 su nosioci Ordena belog orla, od tog broja 33 nosioci  Belog orla sa mačevima, a 71 ratnik ima Medalju za hrabrost. 

” Ima najmanje 57  grobova nosilaca Albanske spomenice, a siguran sam da će se daljim istraživanjem taj broj uvećati”, tvrdi Veličković.

 Na Starom groblju su sahranjana i sedmorica pripadnika čuvenog bataljona 1300 Kaplara, 13 ustanika koji su se borili za oslobođenje Niša od Turaka, 35 pripadnika  Drugog pešadijskog puka “Knjaz Mihailo”, poznatijeg kao “Gvozdeni puk”.

” Ovde se nalaze spomenici 114 vojnika koji su poginuli tokom Balkanskih ratova, njih 28  sahranjeni su u drugim zemljama, a na spomenicima u Nišu su samo njihova imena”, objašnjava Veličković.

Od poznatnijih niških porodica ovde su grobovi Uzunovića, Piletića (oca i sina) serdara Jola i pukovnika Miroslava koji nosi Karađorđevu zvezdu, kao i grob Nikole Koleta Rašića, predvodnika niškog Komiteta za oslobođenje od Turaka.

Ovde je sahranjen i prota Petar Ikonomović, a njegov grob pronađen je posle skoro tri decenije. Prota Ikonomović oslikan je i na reljefu na spomeniku u centru grada (Spomenik oslobodiocima Niša) u trenutku kada mu se Kole Rašić i njegovi sledbenici zaklinju da će Niš osloboditi od Turaka.

Na Starom groblju su grobovi starih niških porodica Baltazarević i Nikolić. Konstantin Nikolić, sin narodnog poslanika Tešmana, na ovom groblju ima samo obeležje, dok se posmrtni ostaci nalaze na groblju Zejtinlik u Solunu. Konstantin je bio jedan od 1300 kaplara.

“Ovde se nalazi i grob Jovana Cvetkovića, potpukovnika iz Niša, rođenog u okolini Vlasotinca, i njegovog sina Dušana. Dušan je bio najmlađi oficir koji je samo 37 dana nosio oficirske epolete, od završetka Vojne akademije do pogibije na početku Balkanskog rata. Drugi sin Jovana Cvetkoviša je predsednik Vlade Jugoslavije, i gradočalenik Niša u više mandata, Dragiša Cvetković.

Ovde su sahranjena još dvojica oficira, Svetozar Miljković (poginuo u graničnim incidentima pre početka rata) i Nikola Filipović (prvi oficir Gvozdenog puka poginuo na početku rata). Izdvajam spomenik Jakovu Nenadoviću, bliskom rođaku kralja Petra I  i zetu crnogorskog kralja Nikole, čija je druga žena bila iz familije Nikole Pašića.”, ističe Veličković.

Sahranjeno je i 35 pripadnika Gvozdenog puka, od kojih  su dvojica nekadašnji  komandanti, Jovica Miletić i Kosta Naumović, a  četvorica oficira poginula su u Drugom Balkanskom ratu u jurišima na kotu 650 i Grlenskim visovima u Bregalničkoj bici.

“Sa ta dva juriša koja su ušla u vojne anale, Gvozdeni puk je dobio ime i otišao u legendu. Četvorica oficira iz dva najčuvenija juriša srpske vojske sahranjeni su takoreći jedan uz drugog na našem Starom groblju”, podseća.

Po broju usnulih heroja Staro niško groblje je već samo po sebi memorijalni kompleks. Nažalost, potomci se ne odužuju na pravi način precima.

“Celo groblje se, nažalost, nalazi u lošem stanju zbog neredovnog održavanja a dosta su uništili vandali. Spomenici o kojima govorim u zadovoljavajućem su stanju, potrebno je čišenje od bršljena i ja sam tokom istraživanja očistio detaljno 250 spomenika. Sve sam ih slikao jer me je bilo sramota da ih neočišćene slikam za knjigu. Svi spomenici vojnika i ratnika na Starom groblju su očišćeni, bar onih 339 koje sam istražio. Nisam nažalost imao resurse da čistim cela grobna mesta, očistio sam kompletno samo deset”, napominje Veličković.

Na Starom groblju u Nišu, koje se nalazi u široj gradskoj zoni, ne sahranjuje se već 50 godina, poslednja sahrana obavljena je u novembru 1971. godine. Od tada, uz povremeno i neredovno čišćenje, Staro groblje je većinom prepušteno zubu vremena i povremeno vandalima koji divljaju, kradu i ruše. Tako još uvek nije pronađen kradljivac vredne skulpture vajara Marina Studina “Anđeo s lirom” koja se nalazila na grobnom mestu dr Vojislava Stojanovića. U kategoriji nezaštićenih spomenika umetničke vrednosti nalaze se i spomenici porodici Stanković, dela vajara Dejana Bogdanovića i Aleksandra Šakića.

Knjigu “Spomenici vojnika i ratnika na Starom groblju u Nišu” Miroslava Veličkovića izdalo je Udruženje stvaralaca Niša “Car Konstantin”, promociju organizuje Studentski kulturni centar, u četvrtak 3. marta u 18 sati u Velikoj sali Univerziteta u Nišu, a objavljivanje knjige finansijski je pomogao Grad Niš.