Niško Staro groblje koje se nalazi u širem centru Niša, obraslo je u korov i zapušteno od devedestih godina prošlog veka. Šira javnost, kao i gradske vlasti zainteresovali su se za ovo groblje tek kada je Nišlija Miroslav Veličković objavio knjigu u kojoj je sistematizovao dvogodišnja istraživanja ovog prostora. Tada je otkriveno da su na Starom groblju spomenici ratnika sa najvišim državnim odlikovanjima iz svih ratova, gradonačelnika koji su postavili temelje modernog Niša, industrijalaca koji su razvijali Niš i njegovu privredu. Miroslav Veličković je ove godine jedan od dobitnika najvišeg gradskog priznanja, Nagrade 11. januar, koja se dodeljuje povodom dana oslobođenja Niša od Turaka.
Knjiga koja je promenila pogled na Staro groblje, autora Miroslava Veličkovića, izašla je iz štampe 2021. godine. Po abecednom redu pobrojani su svi do čijih je spomenika uspeo da dopre, jer se dve godine probijao kroz korov, trnje i visoku travu.
“Tokom istraživanja, pronašao sam 339 imena vojnika i ratnika i to je bilo pre pisanja knjige. Sada ima i nekih pomaka, jer sam istraživanje nastavio. Tada je bilo 25 nosilaca Kararođrđeve zvezde, 70 nislaca Medalje za hrabrost, 35 vojnika, pripadnika Gvozdenog puka. Ovde, na Starom groblju, ima fantastičnih podataka što se tiče naše vojne istorije”, istakao je Veličković.
I ne samo što se tiče srpske vojne istorije, na Starom groblju počiva i reformator obrazovanja u Nišu, Učitelj Tasa, čije ime nosi osnovna škola i trg u samom centru Niša. Od industrijalaca kojima je posle Drugog svetskog rata konfiskovana imovina, ali na čijim je temeljima nastavljen privredni rast i razvoj Niša, ovde se nalazi napuštena i oskrnavljena grobnica Mite Ristića, osnivača tekstilne industrije „Niteks“, kao i Vasilija Milojkovića, osnivača fabrike guma „Vulkan“, Josifa Apela, osnivača niške pivare.
“Ovde je i spomenik Todoru Milovanoviću predsedniku Opštine Niš u četiri mandata. On je učenik čuvenog učitelja Tase, bio je član Niškog komiteta i kada su završene borbe za oslobođenje Niša, tokom svojih mandata postavio je temelje modernog Niša. Doneo je prvi generalni urbanistički plan po kome se Niš razvijao narednih 30-40 godina. U vreme njegovih mandata izgrađena je hidrocentrala na Nišavi, bedemi protiv poplava, u sklopu bolnice podignuto je više objekata, Pasterov zavod, Inženjerijska kasarna, znači Milovanović je postavio temelje današnjeg modernog Niša.
A moderni Niš nije znao kako da sačuva umetnička dela sa ovog groblja. Sa spomenika lekaru Vojislavu Stojanoviću od 1924. godine nalazila skulptura “Anđeo sa lirom”, rad čuvenog vajara Marina Studina. Nažalost, 10. januara 2006. godine, ukradena je i do danas nije pronađena.
“Mi danas pričao o groblju gde je sahranjivanje prestalo pre pola veka. Sa održavanjem se stalo sredinom devedestih i od tada je ovo mesto prepušteno zlonamernim ljudima. Nažalost, i zub vremena čini svoje, ali mnogo više rade vandali i nesavesni građani. Ako izgubimo ovo groblje, izgubili smo naš identitet. Moramo da se potrudimo da ovo što je ostalo, sačuvamo za pokoljenja koja dolaze”, zaključio je Miroslav Veličković.
Nekih pomaka ipak ima. Dan oslobođenja Niša od Turaka, 11. januar, ove godine obeležiće se i polaganjem venaca na spomenik Todoru Stankoviću, koji je imao čast da pobadanjem zastave na Tvrđavu proglasi oslobeđenje Niša od viševekovnog turskog ropstva.
Postoji i obećanje gradskih vlasti da će se u toku ovekalendarske godine groblje srediti, postaviti čuvarska služba i osvetljenje. Do tada, ovaj deo Niša i dalje ostaje aleja zaboravljenih velikana.
Za svoj istraživački rad na Starom groblju, Miroslav Veličković ove godine dobija i najviše priznanje Grada Niša, Nagradu 11. januar.
